എം ​.ഐ​. ​ഷാ​ന​വാ​സ് ​എ​നി​ക്ക് ​സ​ഹ​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​ൻ​ ​മാ​ത്ര​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല.​ ​സ​ഹോ​ദ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു.​ ​ഉ​പ​ദേ​ശി​ക്കു​ക​യും​ ​സ്‌​നേ​ഹ​പൂ​ർ​വം​ ​ശാ​സി​ക്കു​ക​യും​ ​ചെ​യ്യു​ന്ന​ ​സ​ഹോ​ദ​ര​ൻ.​ ​ഞ​ങ്ങ​ൾ​ ​ത​മ്മി​ലു​ള്ള​ ​ആ​ത്മ​ബ​ന്ധ​ത്തി​ന് ​നാ​ല് ​ദ​ശാ​ബ്ദം​ ​പ​ഴ​ക്ക​മു​ണ്ട്.​ 1970​ ​ക​ളു​ടെ​ ​അ​വ​സാ​നം​ ​ഞാ​ൻ​ ​കെ.​എ​സ്.​യു​ ​ഭാ​ര​വാ​ഹി​യാ​യി​രു​ന്ന​പ്പോ​ൾ​ ​തു​ട​ങ്ങി​യ​ ​കൂ​ട്ടു​കെ​ട്ട് ​അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ​ ​മ​ര​ണം​ ​വ​രെ​ ​തു​ട​ർ​ന്നു.​ ​ഞാ​ൻ​ ​ഷാ​ജി​ ​എ​ന്നാ​ണ് ​വി​ളി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്.​ ​ദി​വ​സ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് ​മു​മ്പ് ​ചെ​ന്നൈ​യി​ലെ​ ​ഡോ.​ ​റെ​യ‌്‌ലാ ​ആ​ശു​പ​ത്രി​യി​ൽ​ ​ഞാ​ൻ​ ​കാ​ണാ​നെ​ത്തു​മ്പോ​ൾ​ ​അ​ദ്ദേ​ഹം​ ​മ​യ​ക്ക​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നു​ .​ ​എ​ന്റെ​ ​ശ​ബ്ദം​ ​കേ​ട്ട​പ്പോ​ൾ​ ​ക​ണ്ണു​തു​റ​ന്നു.​ ​എ​ന്റെ​ ​കൈ​ക​ളി​ൽ​ ​മു​റ​കെ​ ​പി​ടി​ച്ചു.​ ​ഞാ​ൻ​ ​തി​രി​കെ​ ​വ​രു​മെ​ന്ന് ​ഓ​ർ​മ്മി​പ്പി​ക്കും​ ​പോ​ലെ.

1978​ ​ൽ​ ​കോ​ൺ​ഗ്ര​സ് ​പാ​ർ​ട്ടി​യി​ലു​ണ്ടാ​യ​ ​പി​ള​ർ​പ്പി​ൽ​ ​ഞാ​നും​ ​ഷാ​ന​വാ​സും​ ​ജി.​ ​കാ​ർ​ത്തി​കേ​യ​നും​ ​ലീ​ഡ​ർ​ ​ക​രു​ണാ​ക​ര​ന്റെ​ ​നേ​തൃ​ത്വ​ത്തി​ൽ​ ​ഇ​ന്ദി​രാ​ജി​ക്ക് ​പി​ന്നി​ൽ​ ​അ​ടി​യു​റ​ച്ച് ​നി​ന്നു.​ ​മ​റ്റൊ​രു​ ​പ്ര​ത്യേ​ക​ ​രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ ​സാ​ഹ​ച​ര്യ​ത്തി​ലും​ ​ഞ​ങ്ങ​ൾ​ ​ഒ​രു​മി​ച്ച് ​ഒ​റ്റ​ക്കെ​ട്ടാ​യി​ ​നി​ന്നു.​ ​അ​ത് ​കേ​ര​ള​ ​രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ത്തി​ന്റെ​ ​ഗ​തി​യെ​ ​മാ​റ്റി.

കോ​ൺ​ഗ്ര​സി​ന്റെ​ ​അ​ടി​സ്ഥാ​ന​ ​ആ​ദ​ർ​ശ​ങ്ങ​ളി​ലും​ ​പ്ര​ത്യ​യ​ ​ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​ലും​ ​അ​ടി​യു​റ​ച്ച് ​വി​ശ്വ​സി​ക്കു​ന്ന​ ​ദൃ​ഢ​മാ​യ​ ​മ​തേ​ത​ര​ ​ബോ​ദ്ധ്യ​മു​ള്ള​ ​നേ​താ​വാ​യി​രു​ന്നു​ ​എം.​ഐ​ ​.ഷാ​ന​വാ​സ്.​ ​മ​ത​ന്യൂ​ന​പ​ക്ഷ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും​ ​പി​ന്നാ​ക്ക​വി​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും​ ​എ​ക്കാ​ല​ത്തെ​യും​ ​വ​ലി​യ​ ​ആ​ശാ​കേ​ന്ദ്ര​മാ​ണ് ​ഇ​ന്ത്യ​ൻ​ ​നാ​ഷ​ണ​ൽ​ ​കോ​ൺ​ഗ്ര​സെ​ന്നും​ ​കോ​ൺ​ഗ്ര​സി​നെ​ ​തി​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​വ​രി​ക​ ​എ​ന്ന​താ​ണ് ​ഇ​ന്ത്യ​ ​നേ​രി​ടു​ന്ന​ ​പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ൾ​ക്കു​ള്ള​ ​ഏ​ക​ ​പ​രി​ഹാ​ര​മെ​ന്നും​ ​ഷാ​ന​വാ​സ് ​ഉ​റ​ച്ച് ​വി​ശ്വ​സി​ച്ചി​രു​ന്നു. അ​ഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ൾ​ ​തു​റ​ന്നു​ ​പ​റ​യാ​ൻ​ ​ഷാ​ന​വാ​സി​ന് ​മ​ടി​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല.​ ​പാ​ർ​ട്ടി​യു​ടെ​ ​ജ​ന​കീ​യ​ ​അ​ടി​ത്ത​റ​ ​വി​പു​ല​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തി​ൽ​ ​മി​ക​ച്ച​ ​വാ​ഗ്മി​ ​കൂ​ടി​യാ​യ​ ​അ​ദ്ദേ​ഹം​ ​വ​ഹി​ച്ച​ ​പ​ങ്ക് ​അ​തു​ല്യ​മാ​യി​രു​ന്നു.
ഞാ​ൻ​ ​കെ.​പി.​സി.​സി​ ​പ്ര​സി​ഡ​ന്റാ​യി​രു​ന്ന​പ്പോ​ൾ​ ​സം​ഘ​ട​നാ​ ​ചു​മ​ത​ല​യു​ള്ള​ ​ജ​ന​റ​ൽ​ ​സെ​ക്ര​ട്ട​റി​യാ​യി​ ​അ​ദ്ദേ​ഹം​ ​എ​ന്നോ​ടൊ​പ്പം​ ​ഒ​മ്പ​ത് ​വ​ർ​ഷം​ ​പ്ര​വ​ർ​ത്തി​ച്ചു.​ ​കോ​ൺ​ഗ്ര​സി​ന്റെ​ ​സം​ഘ​ട​നാ​ ​സം​വി​ധാ​ന​ത്തെ​ ​മു​ന്നോ​ട്ട് ​ന​യി​ക്കു​ന്ന​തി​ൽ​ ​അ​തു​ല്യ​മാ​യ​ ​നേ​തൃ​ശേ​ഷി​യാ​ണ് ​അ​ദ്ദേ​ഹം​ ​പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ച്ച​ത്.​ ​ആ​ ​കാ​ല​ഘ​ട്ട​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ക്കെ​ ​അ​ദ്ദേ​ഹം​ ​ന​ൽ​കി​യ​ ​ശ​ക്ത​മാ​യ​ ​പി​ന്തു​ണ​ ​ഇ​ന്നും​ ​മ​ന​സി​ൽ​ ​പ​ച്ച​പി​ടി​ച്ച് ​നി​ൽ​ക്കു​ക​യാ​ണ്.​ ​പ്ര​യാ​സ​ക​ര​മാ​യ​ ​ഘ​ട്ട​ങ്ങ​ളി​ൽ​ ​പെ​ട്ടെ​ന്ന് ​ശ​രി​യാ​യ​ ​തീ​രു​മാ​ന​ങ്ങ​ളെ​ടു​ക്കു​ന്ന​തി​ന് ​ഷാ​ന​വാ​സി​ന്റെ​ ​ഉ​പ​ദേ​ശ​ങ്ങ​ൾ​ ​എ​ന്നെ​ ​ചെ​റു​താ​യ​ല്ല​ ​സ​ഹാ​യി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള​ത്.​ ​പാ​ർ​ട്ടി​യി​ലെ​ ​പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് ​ര​മ്യ​മാ​യ​ ​പ​രി​ഹാ​രം​ ​ക​ണ്ടെ​ത്തു​ന്ന​തി​ൽ​ ​അ​സാ​ധാ​ര​ണ​ ​മി​ടു​ക്കു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു​ ​അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്.
മി​ക​ച്ച​ ​പാ​ർ​ല​മെ​ന്റേ​റി​യ​നാ​യി​രു​ന്നു​ ​ഷാ​ന​വാ​സ്.​ ​കാ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ​ ​ആ​ഴ​ത്തി​ൽ​ ​പ​ഠി​ച്ച് ​പാ​ർ​ല​മെ​ന്റി​ൽ​ ​അ​വ​ത​രി​പ്പി​ക്കാ​ൻ​ ​അ​ദ്ദേ​ഹം​ ​ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചു.​ ​വ​യ​നാ​ട്ടി​ലെ​ ​രാ​ത്രി​കാ​ല​ ​യാ​ത്രാ​നി​രോ​ധ​നം​ ​നീ​ക്കു​ന്ന​ ​വി​ഷ​യ​ത്തി​ൽ​ ​തീ​രു​മാ​നം​ ​ഉ​ണ്ടാ​ക്കാ​ൻ​ ​എ​ന്നെ​യും​ ​കൂ​ട്ടി​ക്കൊ​ണ്ടാ​ണ് ​അ​ദ്ദേ​ഹം​ ​ബാം​ഗ്ലൂ​രി​ലേ​ക്ക് ​പോ​യ​ത്.​ ​വ​യ​നാ​ട്ടി​ൽ​ ​എ​യിം​സി​ന്റെ​ ​ശാ​ഖ​ ​സ്ഥാ​പി​ക്കു​ന്ന​ ​കാ​ര്യ​ത്തി​നാ​യി​ ​ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലേ​ക്ക് ​പ​ല​ത​വ​ണ​ ​ഞ​ങ്ങ​ൾ​ ​ഒ​രു​മി​ച്ച് ​പോ​യി.​ ​ത​ന്റെ​ ​നി​യോ​ജ​ക​ ​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തി​ലെ​ ​കാ​ർ​ഷി​ക​ ​പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ൾ​ ​പ​രി​ഹ​രി​ക്കു​ന്ന​തി​ന് ​വേ​ണ്ടി​ ​ന​ട​ത്തി​യി​രു​ന്ന​ ​ഡ​ൽ​ഹി​ ​യാ​ത്ര​ക​ളി​ലും​ ​ഞാ​ൻ​ ​കൂ​ടെ​ ​വേ​ണ​മെ​ന്ന് ​അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് ​നി​ർ​ബ​ന്ധ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.​ ​താ​ൻ​ ​പ്ര​തി​നി​ധാ​നം​ ​ചെ​യ്യു​ന്ന​ ​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തി​ന്റെ​ ​പു​രോ​ഗ​തി​യും​ ​വ​ള​ർ​ച്ച​യും​ ​അ​ദ്ദ​ഹ​ത്തി​ന്റെ​ ​മു​ൻ​ഗ​ണ​ന​ക​ളാ​യി​രു​ന്നു.

പ​രാ​ജ​യ​ങ്ങ​ൾ​ ​ഒ​രി​ക്ക​ലും​ ​അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ​ ​ത​ള​ർ​ത്തി​യി​രു​ന്നി​ല്ല.​ ​കോ​ൺ​ഗ്ര​സ് ​പ്ര​സ്ഥാ​നം​ ​ഉ​യ​ർ​ത്തി​പ്പി​ടി​ച്ച​ ​എ​ല്ലാ​ ​മൂ​ല്യ​ങ്ങ​ൾ​ക്കു​ ​വേ​ണ്ടി​യും​ ​എം.​ ​ഐ​. ​ഷാ​ന​വാ​സ് ​എ​ന്ന​ ​കോ​ൺ​ഗ്ര​സു​കാ​ര​ൻ​ ​വി​ട്ടു​വീ​ഴ്ച​യി​ല്ലാ​തെ​ ​പോ​രാ​ടി.

കെ​ ​.എ​സ് ​.യു​വി​ന്റെ​യും​ ​യൂ​ത്ത് ​കോ​ൺ​ഗ്ര​സി​ന്റെ​യും,​ ​കെ.​പി.​സി.​സി​ ​യു​ടെ​യും​ ​നേ​തൃ​നി​ര​യി​ൽ​ ​ഏ​താ​ണ്ട് ​നാ​ല് ​ദ​ശാ​ബ്ദ​ക്കാ​ലം​ ​നി​റ​ഞ്ഞു​ ​നി​ന്നു​ ​ഷാ​ന​വാ​സ്.​ ​അ​ഭി​പ്രാ​യ​ ​വ്യ​ത്യാ​സ​ങ്ങ​ൾ​ ​തു​റ​ന്ന് ​പ​റ​യു​മ്പോ​ഴും​ ​ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ൽ​ ​സ്‌​നേ​ഹം​ ​മാ​ത്രം​ ​നി​റ​ച്ചു​വ​ച്ച​ ​മ​നു​ഷ്യ​നാ​യി​രു​ന്നു​ ​അ​ദ്ദേ​ഹം.

പൊ​തു​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ന​ത്തി​ലെ​ ​ഏ​റ്റ​വും​ ​വി​ഷ​മ​ത​യേ​റി​യ​ ​കാ​ല​ഘ​ട്ട​ത്തി​ലും​ ​ഏ​റ്റ​വും​ ​സം​തൃ​പ്തി​ ​നി​റ​ഞ്ഞ​ ​കാ​ല​ഘ​ട്ട​ത്തി​ലും​ ​ഷാ​ന​വാ​സ് ​എ​ന്നോ​ടൊ​പ്പ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.​ ​ആ​റ് ​വർ​ഷം​ ​മു​മ്പ് ​അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് ​അ​സു​ഖം​ ​കൂ​ടി​യ​പ്പോ​ൾ​ ​ഇ​ട​പ്പ​ള്ളി​യി​ൽ​ ​അ​മൃ​താ​ ​ആ​ശു​പ​ത്രി​യി​ൽ​ ​നി​ന്നും​ ​മും​ബ​യി​ലേ​ക്ക് ​കൊ​ണ്ടു​പോ​യ​പ്പോ​ഴും​ ​ഞാ​ൻ​ ​കൂ​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.​ ​ഇ​പ്പോ​ൾ​ ​അ​നി​വാ​ര്യ​മാ​യ​ ​വി​ധി​ക്ക് ​എ​ന്റെ​ ​പ്രി​യ​ ​സു​ഹൃ​ത്തും​ ​കീ​ഴ​ട​ങ്ങി.​ ​ന​മ്മ​ളെ​ ​ഇ​ഷ്ട​പ്പെ​ടു​ന്ന​വ​ർ,​ ​ന​മ്മു​ടെ​ ​ന​ന്മ​ ​ആ​ഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്ന​വ​ർ​ ​ക​ട​ന്നു​പോ​കു​മ്പോ​ൾ​ ​വ​ലി​യ​ ​ശൂ​ന്യ​ത​യാ​ണ് ​അ​നു​ഭ​വ​പ്പെ​ടു​ക.​ ​കാ​ർ​ത്തി​കേ​യ​ൻ​ ​നേ​രത്തേ ​പോ​യി.​ ​ഇ​പ്പോ​ൾ​ ​ഷാ​ന​വാ​സും.​ ​പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട​ ​ഷാ​ന​വാ​സി​ന്റെ​ ​ഓ​ർ​മ​ക​ൾ​ക്ക് ​മു​ന്നി​ൽ​ ​ഞാ​ൻ​ ​പ്ര​ണ​മി​ക്കു​ന്നു.