SignIn
Kerala Kaumudi Online
Saturday, 02 August 2025 12.30 AM IST

മേ​ട്ടു​ത​റ നാ​രാ​യ​ണൻ ഓർമ്മയായിട്ട് ഇന്ന് 14 വർഷം ആ​ദർ​ശ​ധീ​ര​നാ​യ വി​പ്ല​വ​പോ​രാ​ളി

Increase Font Size Decrease Font Size Print Page
mettuthara

സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മ​ര സേ​നാ​നി​യും അ​വി​ഭ​ക്ത ക​മ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് പാർ​ട്ടി​യു​ടെ സ്ഥാ​പ​ക നേ​താ​വു​മാ​യി​രു​ന്ന മേ​ട്ടു​ത​റ ​നാ​രാ​യ​ണൻ വി​ട​പ​റ​ഞ്ഞി​ട്ട് ഇന്ന് പ​തി​നാ​ലു വർ​ഷം തി​ക​യുന്നു (മരണം: 2011 മാർ​ച്ച് 19)​. മ​ദ്ധ്യ ​തി​രു​വി​താം​കൂ​റി​ന്റെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ ച​രി​ത്ര​ത്തി​ലെ സ​വി​ശേ​ഷ​മാ​യ അ​ദ്ധ്യാ​യ​മാ​ണ് മേ​ട്ടു​ത​റ നാ​രാ​യ​ണ​ന്റേ​ത്. പു​തു​പ്പ​ള്ളി​യു​ടെ വി​പ്ല​വ സ്മ​ര​ണ​ക​ളി​ലും, തോ​പ്പിൽ​ഭാ​സി​യു​ടെ ഒ​ളി​വി​ലെ ഓർ​മ്മ​ക​ളി​ലും പോ​രാ​ളി​യാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹം നി​റ​ഞ്ഞു നിൽ​ക്കു​ന്നു.


ആ​ല​പ്പു​ഴ ജി​ല്ല​യി​ലെ പ​ത്തി​യൂ​രിൽ ജ​നി​ച്ച മേ​ട്ടു​ത​റ നാ​രാ​യ​ണൻ ഏ​ഴു പ​തി​റ്റാ​ണ്ടോ​ളം രാ​ഷ്ട്രീ​യ,​ ​സാ​മൂ​ഹി​ക,​ ​ജീ​വ​കാ​രു​ണ്യ രം​ഗ​ത്ത് നൽ​കി​യ സം​ഭാ​വ​ന​കൾ മ​റ​ക്കാൻ ക​ഴി​യുന്നത​ല്ല. മൂ​ല്യ​ബോ​ധ​ത്തോ​ടെ​യും ആ​ദർ​ശശു​ദ്ധി​യോ​ടെ​യു​മാ​ണ് അദ്ദേഹം രാ​ഷ്ട്രീ​യ, സാ​മൂ​ഹി​ക പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ങ്ങൾ ന​ട​ത്തി​യ​ത്. സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ സ​മ​ര​ത്തി​ന്റെ ജ്വാ​ല​കൾ ഉ​യർ​ന്നു​വ​ന്ന കാ​ല​ത്ത് രാ​ഷ്ട്രീ​യ പ്ര​വർ​ത്ത​നത്തിന് തുടക്കം. ഇ​ന്ത്യൻ നാ​ഷ​ണൽ കോൺ​ഗ്ര​സി​ലൂ​ടെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ പ്ര​വർ​ത്ത​നം തു​ട​ങ്ങി​. ചർ​ക്ക​യിൽ നൂൽ നൂ​റ്റും ചർ​ക്ക ക്ലാ​സു​കൾ സം​ഘ​ടി​പ്പി​ച്ചും മ​ഹാ​ത്മാ​ഗാ​ന്ധി ആ​രം​ഭി​ച്ച ഹ​രി​ജൻ പ​ത്ര​ത്തി​ന്റെ കാ​യം​കു​ള​ത്തെ ഏ​ജന്റും പ്ര​ചാ​ര​ക​നു​മൊക്കെയായി മേട്ടതറ ഗാ​ന്ധി​യൻ ആ​ദർ​ശ​ങ്ങ​ളിൽ അടിയുറച്ചുനിന്ന് സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മ​ര പ്ര​ക്ഷോ​ങ്ങ​ളിൽ മു​ന്നി​ൽ നിന്നു. അ​റ​സ്റ്റും മർ​ദ്ദ​ന​വും ജ​യിൽ​വാ​സ​വും അ​നു​ഭ​വിച്ചു.

ഇ​ന്ത്യൻ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി മേ​ട്ടു​ത​റ​യെ താ​മ്ര​പ​ത്രം നൽ​കി ആ​ദ​രി​ച്ചു. പ്ര​മു​ഖ കോൺ​ഗ്ര​സ് നേ​താ​ക്ക​ളു​മാ​യി വ്യ​ക്തി​ബ​ന്ധം സൂ​ക്ഷി​ച്ചി​രു​ന്നു​വെ​ങ്കി​ലും കോൺ​ഗ്ര​സി​ന്റെ ന​യ​വ്യ​തി​യാ​ന​ങ്ങ​ളോ​ട് വി​യോ​ജി​ച്ച് 1949-ലാ​ണ് മേ​ട്ടു​ത​റ ക​മ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് പ്ര​സ്ഥാ​ന​ത്തിൽ ചേ​രു​ന്ന​ത്. ഇ​ന്ദി​രാ സർ​ക്കാ​രി​ന്റെ ജ​ന​വി​രു​ദ്ധ ന​യ​ങ്ങ​ളോ​ടു​ള്ള പ്ര​തി​ക്ഷേ​ധ സൂ​ച​ക​മാ​യി സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മ​ര സേ​നാ​നി​കൾ​ക്ക് കേ​ന്ദ്ര​സർ​ക്കാർ നൽ​കി​യു​ന്ന അ​ഞ്ചേ​ക്കർ സ്ഥ​ല​വും കേ​ന്ദ്ര​പെൻ​ഷ​നും മേ​ട്ടു​ത​റ വേ​ണ്ടെ​ന്നുവ​യ്ക്കു​ക​യും ജീ​വി​താവ​സാ​നം വ​രെ​ ആ നി​ല​പാ​ടിൽ ഉ​റ​ച്ചു നിൽ​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.


എം.എൻ. ഗോ​വി​ന്ദൻ നാ​യർ, ടി.വി. തോ​മ​സ്, ശ​ങ്ക​ര​നാ​രാ​യ​ണൻ ത​മ്പി, ആർ. സു​ഗ​തൻ, വി.എ​സ്. അ​ച്യു​താ​ന​ന്ദൻ, കെ. കേ​ശ​വൻ പോ​റ്റി, തോ​പ്പിൽ ഭാ​സി, പു​തു​പ്പ​ള്ളി രാ​ഘ​വൻ, എൻ. ശ്രീ​ധ​രൻ, തെ​ങ്ങ​മം ബാ​ല​കൃ​ഷ്ണൻ, ജി.​ കാർ​ത്തി​കേ​യൻ തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​രോ​ടൊ​പ്പ​മാ​യി​രു​ന്നു പി​ന്നീ​ടു​ള്ള പ്ര​വർ​ത്ത​നം. പ​ത്ത​നം​തി​ട്ട ജി​ല്ല രൂ​പീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​ മു​മ്പു​ള്ള ആ​ല​പ്പു​ഴ ജി​ല്ല​യിൽ മ​ദ്ധ്യ​തി​രു​വി​താം​കൂ​റി​ലെ വി​വി​ധ ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലാ​യി​രു​ന്നു പ്ര​ധാ​ന​മാ​യും മേ​ട്ടു​ത​റ​യു​ടെ സം​ഘ​ട​നാ പ്ര​വർ​ത്ത​നം. ക​ശു​അ​ണ്ടി തൊ​ഴി​ലാ​ളി​കൾ അ​ട​ക്കം വി​വി​ധ മേ​ഖ​ല​ക​ളി​ലെ തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളെ സം​ഘ​ടി​പ്പി​ച്ചു. അ​വ​രു​ടെ അ​വ​കാ​ശ​ങ്ങൾ​ക്കു വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ങ്ങൾ​ക്ക് നേ​തൃ​ത്വം നൽ​കി.

സമരകാലം,

സഹനകാലം


കാ​യം​കു​ളം പൊ​ലീ​സ് ക​മ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് നേ​താ​ക്ക​ളെ അ​കാ​ര​ണ​മാ​യി ജ​യി​ലി​ല​ട​ച്ച​പ്പോൾ അ​വ​രെ മോ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​ന്റെ ഭാ​ഗ​മാ​യു​ള്ള പ്ര​ക്ഷോ​ഭ​ത്തിൽ മേ​ട്ടു​ത​റ അ​ട​ക്ക​മു​ള്ള​വ​രെ പൊ​ലീ​സ് ക​ള്ള​ക്കേസിൽ കു​ടു​ക്കി അ​റ​സ്റ്റു ചെ​യ്തു, ക്രൂ​ര​മാ​യി മർ​ദ്ദി​ച്ച് വി​ചാ​ര​ണ​യി​ല്ലാ​തെ വർ​ഷ​ങ്ങ​ളോ​ളം ആ​ല​പ്പു​ഴ ജ​യി​ലി​ല​ട​ച്ചു. പൊ​ലീ​സ് മർ​ദ്ദ​ന​ത്തിൽ മേ​ട്ടു​ത​റ മ​രി​ച്ചു എ​ന്നു​പോ​ലും വാർ​ത്ത​കൾ പ്ര​ച​രി​ച്ചി​രു​ന്നു. ഇ​ക്കാ​ര്യ​ങ്ങൾ തോ​പ്പിൽ ഭാ​സി​യു​ടെ 'ഒ​ളി​വി​ലെ ഓർ​മ്മ​ക​ളി​"ലും പു​തു​പ്പ​ള്ളി​യു​ടെ 'വി​പ്ല​വ​സ്മ​ര​ണ​ക​ളി"​ലും വ്യ​ക്ത​മാ​ക്കി​യി​ട്ടു​ണ്ട്.


വി.എ​സ് അ​ച്ച്യു​താ​നൻ അ​വി​ഭ​ക്ത ക​മ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് പാർ​ട്ടി​യു​ടെ ആ​ല​പ്പു​ഴ ജി​ല്ലാ സെ​ക്ര​ട്ട​റി​യാ​യിരുന്ന കാ​ല​യ​ള​വിൽ മേ​ട്ടു​ത​റ കാർ​ത്തി​ക​പ്പ​ള്ളി താ​ലൂ​ക്ക് സെ​ക്ര​ട്ട​റി​യാ​യും ജി​ല്ലാ സെ​ക്ര​ട്ടേ​റി​യേ​റ്റ് അം​ഗ​മാ​യും ദീർ​ഘ​കാ​ലം പ്ര​വർ​ത്തി​ച്ചു. മേ​ട്ടു​ത​റ കാർ​ത്തി​ക​പ്പ​ള്ളി താ​ലൂ​ക്ക് സെ​ക്ര​ട്ട​റി​യാ​യി​രി​ക്കു​മ്പോ​ഴാ​ണ് 1957-ലെ ആ​ദ്യ പൊ​തു​തി​ര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പ്. താ​ലൂ​ക്കിൽ നി​ന്ന് കൂ​ടു​തൽ എം.എൽ.എ​മാ​രെ നി​യ​മ​സ​ഭ​യി​ലെ​ത്തി​ക്കാൻ മേ​ട്ടു​ത​റ​യു​ടെ നേ​തൃ​ത്വ​ത്തി​നു ക​ഴി​ഞ്ഞു. കാർ​ത്തി​ക​പ്പ​ള്ളി താ​ലൂ​ക്കിൽ ഹ​രി​പ്പാ​ട്ടു നി​ന്ന് ചെ​ങ്ങ​ള​ത്ത് കൃ​ഷ്ണ​പി​ള്ള, കാർ​ത്തി​ക​പ്പ​ള്ളി മ​ണ്ഡ​ല​ത്തിൽ നി​ന്ന് ആർ. സു​ഗ​തൻ, കാ​യം​കു​ളം മ​ണ്ഡ​ല​ത്തിൽ നി​ന്ന് കെ.ഒ. ഐ​ഷാ ഭാ​യി, ഭ​ര​ണി​ക്കാ​വ് മ​ണ്ഡ​ല​ത്തിൽ​നി​ന്ന് എം.എൻ.ഗോ​വി​ന്ദൻ നാ​യർ എ​ന്നി​വ​രെ നി​യ​മ​സ​ഭ​യി​ലെ​ത്തി​ച്ചതിനു പിന്നിൽ മേ​ട്ടു​ത​റ​യു​ടെ അ​ക്ഷീ​ണ പ്ര​യ​ത്ന​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

മൂല്യങ്ങളിൽ

അടിയുറച്ച്


പ​ത്തി​യൂർ പ​ഞ്ചാ​യ​ത്ത് പ്ര​സി​ഡന്റാ​യി 16 വർ​ഷ​ത്തോ​ളം പ്ര​വർ​ത്തി​ച്ചു. വീ​ടി​ല്ലാ​ത്ത പാ​വ​ങ്ങൾ​ക്ക് ല​ക്ഷം​വീ​ട് പ​ദ്ധ​തി പ്ര​കാ​രം നൂ​റു​വീ​ട് വ​ച്ചു നൽ​കി. മി​നി ഇന്റ​സ്ട്രി​യൽ​എ​സ്റ്റേ​റ്റ്, പ​ത്തി​യൂർ പ​ഞ്ചാ​യ​ത്ത് യു.പി.സ്‌കൂളി​നെ ഹൈ​സ്‌കൂൾ ആ​യി അ​പ്‌ഗ്രേ​ഡ് ചെ​യ്ത​തും, പ്രാ​ഥ​മി​കാ​രോ​ഗ്യ കേ​ന്ദ്രം തു​ട​ങ്ങി​യ​വ സ്ഥാ​പി​ച്ച​തും ഇ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കാ​ല​യ​ള​വി​ലാ​ണ്. പാർ​ട്ടി ചു​മ​ത​ല​ക​ളിൽ നിൽ​ക്കു​മ്പോ​ഴും അ​ധി​കാ​ര സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലി​രി​ക്കു​മ്പോ​ഴും അ​ഴി​മ​തി​ക്കോ അ​ധി​കാ​ര ദുർ​വി​നി​യോ​ഗ​ത്തി​നോ ശ്ര​മി​ച്ചി​ല്ല. ഒ​രു ആ​ദ്യ​കാ​ല ക​മ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് നേ​താ​വി​ന്റെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ പ്ര​തി​ബ​ദ്ധ​ത എ​ല്ലാ​ക്കാ​ല​ത്തും സൂ​ക്ഷി​ച്ചു.


പാർ​ട്ടി​യു​ടെ ആ​ശ​യ​ങ്ങൾ പ്ര​ച​രി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നാ​യി മേ​ട്ടു​ത​റ ധാ​രാ​ളം ല​ഘു​ലേ​ഖ​കൾ എ​ഴു​തി. ആ​ദ്യ​കാ​ല​ഘ​ട്ട​ങ്ങ​ളിൽ സാ​ഹി​ത്യ ര​ച​ന​ക​ളി​ലും ഏർ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. രാ​ഷ്ട്രീ​യ പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ത്തി​നൊ​പ്പം സാ​ഹി​ത്യ, സാം​സ്‌കാ​രി​ക പ​രി​പാ​ടി​ക​ളി​ലും പ​ങ്കെ​ടു​ത്തു. ശ്രീ​നാ​രാ​യ​ണ ഗു​രു​ദേ​വ​ന്റെ ന​വോ​ത്ഥാ​ന ആ​ശ​യ​ങ്ങൾ മേ​ട്ടു​ത​റ എ​ന്നും പി​ന്തു​ടർ​ന്നി​രു​ന്നു. ശ്രീ​നാ​രാ​യ​ണ പ്ര​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ കാ​ല​ഘ​ട്ട​ത്തി​ലെ പ്രാ​ധാ​ന്യം ഉൾ​ക്കൊ​ണ്ട് പ്ര​വർ​ത്തി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു. മേ​ട്ടു​ത​റ​യു​ടെ 'തി​രി​ഞ്ഞു നോ​ക്കു​മ്പോൾ" എ​ന്ന ആ​ത്മ​ക​ഥ ആ ജീ​വിത​ത്തി​ന്റെ തു​ടി​ക്കു​ന്ന താ​ളു​ക​ളാ​ണ്. ദീർ​ഘ​മാ​യ രാ​ഷ്ട്രീ​യ ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ ക​നൽ​വ​ഴി​കൾ സ​മ​ഗ്ര​മാ​യി​ത്ത​ന്നെ ഈ ആ​ത്മ​ക​ഥ അ​ട​യാ​ള​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു.

സാമൂഹ്യനീതി

അകലെത്തന്നെ!


ജ​ന​ങ്ങൾ​ക്കും പാർ​ട്ടി​ക്കും വേ​ണ്ടി ഇ​ങ്ങ​നെ ത്യാ​ഗ​നിർ​ഭ​ര​മാ​യ ജീ​വി​തം ന​യി​ച്ച​വ​രു​ടേെയും ര​ക്ത​സാ​ക്ഷി​ക​ളു​ടെയും ബ​ല​മു​ള്ള അ​ടി​ത്ത​റ​യി​ലാ​ണ് ഇ​ന്നു കാ​ണു​ന്ന ക​മ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് പ്ര​സ്ഥാ​ന​ങ്ങൾ നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്ന​ത്. അ​തി​നു​ണ്ടാ​കു​ന്ന മൂ​ല്യ​ച്യുതി ആ പ്ര​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ ത​കർ​ച്ച​യ്ക്ക് വഴിവെട്ടുക മാത്രമല്ല,​ ത്യാ​ഗോ​ജ്ജ്വ​ല​മാ​യ ജീ​വി​തം ന​യി​ച്ച​വ​രു​ടെ ആ​ത്മാ​വി​നു​പോ​ലും വേ​ദ​ന​യു​ള​വാ​ക്കു​ന്നതുമാ​ണ്. ശ്രീ​നാ​രാ​യ​ണ​ ഗു​രു​ദേ​വൻ പ​കർ​ന്നു നൽകിയ ന​വോ​ത്ഥാ​ന​മൂ​ല്യ​ങ്ങൾ ഏ​റ്റെ​ടു​ത്ത് ആ​യി​ര​ക്ക​ണ​ക്കി​ന് ശ്രീ​നാ​രാ​യ​ണീ​യ​രാ​ണ് സം​സ്‌കാര സ​മ്പ​ന്ന​മാ​യ കേ​രളം കെ​ട്ടി​പ്പ​ടു​ക്കു​ന്ന​തിൽ നിർ​ണാ​യ​ക​ പ​ങ്കു​വ​ഹി​ച്ച​ത്. കേ​ര​ള​ത്തി​ന്റെ കാർ​ഷി​ക,​ വ്യ​വ​സാ​യ,​ ​തൊ​ഴിൽ മേ​ഖ​ല​ക​ളിൽ അ​വ​രു​ടെ പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ഫ​ല​മാ​യി പ​ല മാ​റ്റ​ങ്ങ​ളും ഉ​ണ്ടാ​യി​ട്ടു​ണ്ട്. അതേസമയം,​ ഭ​ര​ണ​കൂ​ട​ങ്ങൾ ഇ​പ്പോ​ഴും ഈ വി​ഭാ​ഗ​ത്തോ​ടു​ള്ള അ​വ​ഗ​ണ​ന തു​ടർ​ന്നു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

സാ​മൂ​ഹ്യ നീ​തി​ക്കു​വേ​ണ്ടി​യും ഈ അ​വ​ഗ​ണ​ന​യ്ക്കെതിരെയും ശ്രീ​നാ​രാ​യ​ണീ​യർ കൂ​ടു​തൽ സം​ഘ​ടി​ക്കേ​ണ്ട കാ​ല​ഘ​ട്ട​ത്തി​ലാ​ണ് നാം ജീ​വി​ക്കു​ന്ന​ത്. പൊ​തുസ​മൂ​ഹ​ത്തി​നും പാർ​ട്ടി​ക്കും വേ​ണ്ടി ഇ​ങ്ങ​നെ ജീ​വ​ത്യാ​ഗം ചെ​യ്ത​വ​രു​ടെ കു​ടും​ബ​ങ്ങ​ളെ പാർ​ട്ടി നേ​തൃ​ത്വ​വും പ്ര​സ്ഥാ​ന​വും ശ്ര​ദ്ധ​യോ​ടെ കാ​ക്കേ​ണ്ട​താ​ണ്. ഇ​വ​രു​ടെ സ്മ​ര​ണ​കൾ നി​ല​നിറുത്താ​തെ അ​വ​ഗ​ണി​ക്കു​ന്ന​ത് രാ​ഷ്ട്രീ​യ അ​ല്പ​ത്ത​​മാ​യേ കാ​ണാൻ ക​ഴി​യൂ. മേ​ട്ടു​ത​റ​യു​ടെ മ​കൻ ത​മ്പി മേ​ട്ടു​ത​റ ശ്രീ​നാ​രാ​യ​ണീ​യ പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ങ്ങ​ളി​ലും സാ​മൂ​ഹി​ക​ നീ​തി​ക്കു​വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​ലും ഒ​പ്പ​മു​ണ്ടെന്നു​ള്ള​ത് സ​ന്തോ​ഷം നൽ​കു​ന്ന​താ​ണ്. മേ​ട്ടു​ത​റ​യെപ്പോലുള്ളവരുടെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ, സാ​മൂ​ഹി​ക ജീ​വി​ത മൂ​ല്യ​ങ്ങൾ പു​തി​യ ത​ല​മു​റ​യ്ക്ക് പ​കർ​ന്നു നൽ​കാൻ ക​ഴി​യു​ക​യും ചെ​യ്യ​ണം. ആ​ദർ​ശ​ധീ​ര​നാ​യ ആ വി​പ്ല​വ ​പോ​രാ​ളി​യു​ടെ ഓർ​മ്മ​കൾ​ക്കു മു​മ്പിൽ പ്ര​ണാ​മം.

TAGS: METTUTHARA
അപ്ഡേറ്റായിരിക്കാം ദിവസവും
ഒരു ദിവസത്തെ പ്രധാന സംഭവങ്ങൾ നിങ്ങളുടെ ഇൻബോക്സിൽ
KERALA KAUMUDI EPAPER
Kaumudi Salt & Pepper
TRENDING IN OPINION
PHOTO GALLERY
TRENDING IN OPINION
X
Lorem ipsum dolor sit amet
consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat.
We respect your privacy. Your information is safe and will never be shared.